26.05.2014. W dniach 4-11 maja chiński premier Li Keqiang, wraz z 129-osobową delegacją odwiedził cztery afrykańskie kraje – Etiopię, w tym siedzibę Unii Afrykańskiej; Nigerię, gdzie uczestniczył w Światowym Forum Gospodarczym dotyczącym Afryki; a także Angolę i Kenię. Tourne po Afryce, którego celem było rozszerzenie współpracy gospodarczej przyniosło podpisanie wielu umów odnośnie handlu, sektora energetycznego, inwestycji i pomocy rozwojowej.
Podróż premiera Chin do wybranych państw afrykańskich, ponad 50 lat po wizycie pierwszego premiera Chińskiej Republiki Ludowej Zhou Enlai’a (grudzień 1953 r. – styczeń 1954 r.; odwiedził on wówczas 10 państw afrykańskich), stanowiła okazję do promowania tradycyjnego hasła przyjaźni chińsko-afrykańskiej. W pewnym sensie była też próbą reakcji na pojawiające się krytyczne głosy na temat chińskiego zaangażowania w Afryce oraz o rosnącej rywalizacji Chin ze Stanami Zjednoczonymi, a nawet Japonią na kontynencie. Obecność Chin w Afryce od lat jest raczej negatywnie przedstawiana w zachodnich mediach, jednak dopiero wizyta Li pokazała, jak duże znaczenie dla rządu chińskiego ma tworzenie pozytywnego wizerunku. Wszystkie przemowy premiera Chin były skonstruowane tak, aby zawierać odpowiedzi na oskarżenia o eksploatację Afryki przez Chiny, podkreślając równoczesnie znaczenie projektów infrastrukturalnych i inwestycje w rozwój krajów afrykańskich. Relacje chińskich mediów z tourne premiera Li po Afryce zawierały mnóstwo komentarzy afrykańskich ekspertów, którzy chwalili chińską obecność na kontynencie.
Pierwszym państwem, które odwiedził premier Chin była Etiopia. Będąc w Addis Abebie, Li wygłosił przemowę w siedzibie Unii Afrykańskiej, w której zaproponował nowy tryb współpracy Chiny-Afryka w oparciu o strukturę 4-6-1, czyli 4 zasady, 6 obszarów i 1 platforma. Cztery zasady to: wzmacnianie współpracy bilateralnej, budowanie solidarności i wzajemnego zaufania, wspólne dążenie do inkluzywnego rozwoju oraz promowanie innowacyjności w praktycznej współpracy dwustronnej. Sześć obszarów ma obejmować: przemysł, finanse, redukcję ubóstwa, ochronę ekologiczną, wymianę ludzi, a także pokój i bezpieczeństwo. W realizacji zasad w wyznaczonych obszarach ma pomagać jedna platforma – Forum Współpracy Chiny-Afryka (FOCAC), które dzięki wspólnym wysiłkom ma stać się bardziej efektywnym i pragmatycznym mechanizmem.
Li przedstawił także plan zwiększenia środków na pomoc rozwojową dla Afryki o kolejne 12 mld dol. (dodatkowo do obiecanych rok wcześniej przez prezydenta Xi Jinpinga 20 mld dol.), który realizowany będzie poprzez kredyty (10 mld dol.) i wsparcie dla Funduszu Rozwojowego Chiny-Afryka (2 mld dol.). Co więcej, Li ogłosił również, że Chiny mają zamiar przeznaczyć 100 mln dol. na ochronę przyrody w Afryce. Wskazuje to na pojawienie się nowego, ważnego elementu we współpracy chińsko-afrykańskiej. Ponadto, premier wyraził również nadzieję, że niektóre z oferowanych pożyczek posłużą jako wsparcie dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w krajach afrykańskich.
Podczas spotkania z afrykańskimi liderami biznesu oraz przedstawicielami środowisk edukacyjnych i artystycznych w Addis Abebie, premier Li powiedział, że współpraca gospodarcza i kulturalna są „siłami napędowymi” w stosunkach Chiny-Afryka i elementami niezbędnymi do przyspieszenia rozwoju. Li Keqiang zauważył, że zatrudnienie jest podstawą dla poprawy standardów życia ludności w Afryce, dlatego Chiny są gotowe przenieść do krajów afrykańskich firmy najbardziej dostosowane do warunków kontynentu, a zarazem takie, które pozwolą stworzyć nowe miejsca pracy. Chiny są gotowe również dzielić się doświadczeniem i technologią, wspierać redukcję ubóstwa, a także zwiększyć współpracę w zakresie szkoleń, badań i rozwoju.
Duże znaczenie miał udział premiera Chin w Światowym Forum Gospodarczym dotyczącym Afryki w Abudży, stolicy Nigerii. W specjalnej przemowie Li Keqiang nakreślił główne założenia strategii Chin odnośnie pomocy rozwojowej oraz wezwał do zwiększenia inwestycji i współpracy w zakresie projektów infrastrukturalnych. Premier Chin obiecał, że więcej niż połowa chińskiej pomocy zagranicznej będzie kierowana do Afryki bez konieczności spełniania określonych warunków przez państwa afrykańskie. Li zapewnił, że Chiny „nigdy nie będą łączyć warunków o charakterze politycznym z pomocą dla Afryki i nie będą wykorzystywać programów pomocowych, aby ingerować w wewnętrzne sprawy krajów afrykańskich”.
W nawiązaniu do ostatnich wydarzeń w Nigerii, tj. porwania ponad 200 dziewczynek ze szkoły w jednym z północnych stanów, przez islamskie ugrupowanie Boko Haram, premier Chin obiecał wsparcie dla akcji mających na celu odnalezienie zaginionych. Dodatkowo, Li zapewnił o wparciu dla Afryki w zakresie inicjatyw pokojowych, a także w działaniach przeciwko terroryzmowi i piractwu. Te zobowiązania potwierdzają zwiększenie nacisku na współpracę Chin z państwami afrykańskimi w sferze bezpieczeństwa, co staje się widocznym elementem strategii prezydenta Xi Jinpinga wobec Afryki.
Wizyta premiera Li w kolejnym państwie – Angoli – była istotna ze względu na znaczenie tego państwa dla gospodarki chińskiej. Angola jest drugim, po Arabii Saudyjskiej, źródłem importu ropy naftowej do Chin – w pierwszym kwartale 2014 r. Chiny sprowadziły 10,66 mld ton ropy naftowej z Angoli. Z kolei dla Angoli Chiny są pierwszym importerem ropy i jednym z czterem najważniejszych partnerów strategicznych. Relacje Chin z Angolą najczęściej przedstawiane są przy pomocy tzw. Angola model, czyli wymiany ropy naftowej na projekty infrastrukturalne. Model ten musi jednak być poddany rewizji, aby lepiej służyć zrównoważonemu rozwojowi Angoli.
Premier Li podczas wizyty w Angoli rzadko wspominał o umowach odnośnie importu ropy naftowej. Jego wypowiedzi koncentrowały się raczej na ogólnych inwestycjach Chin w Angoli, w tym na planach rozszerzenia współpracy w zakresie rozwoju infrastruktury i rolnictwa. Podpisano wiele umów bilateralnych, a także z przedsiębiorcami i instytucjami finansowymi odnośnie rozwoju sektora medycznego, energetyki wodnej czy poprawy warunków życia ludności. Ponadto, premier Li wziął udział w seminarium z chińskimi pracownikami w Angoli. W kraju tym pracuje bowiem ponad 258 tys. Chińczyków, co stanowi stosunkowo liczną grupę, jeśli brać pod uwagę 19 mln populację Angoli i duże bezrobocie lokalnej ludności.
Podczas tourne po Afryce premier Chin niemal podczas każdego wystąpienia podkreślał znaczenie projektów infrastrukturalnych dla rozwoju kontynentu. Obiecywał, że Chiny wspomogą budowę szybkich kolei, autostrad oraz regionalnych portów w Afryce. W Nairobi, stolicy Kenii, Li Keqiang podpisał umowy, z prezydentem Uhuru Kenyattą i liderami z innych państw Afryki Wschodniej. Umowa o wartości 3,6 mld dol. dotyczy budowy linii kolejowej łączącej Nairobi z Mombasą. Linia ta ma być częścią regionalnego systemu kolejowego, który będzie obejmował również Rwandę, Ugandę, Burundi i Sudan Południowy. Budowa ma się rozpocząć w październiku 2014 r., a zakończyć w marcu 2018 r. Chiński Bank Export-Import ma pokryć 90% kosztów projektu; kolejne 10% będzie sfinansowane przez rząd Kenii.
Podróż premiera Li po Afryce i nowe obietnice podwojenia wymiany handlowej pomiędzy Chinami a krajami afrykańskimi do 400 mld dol. do 2020 r. wskazują na kontynuację zaangażowania Chin na kontynencie. Realizacja wcześniejszych deklaracji pokazuje, że Chiny są partnerem stabilnym i gotowym do współpracy bez względu na zawirowania gospodarcze czy problemy wewnętrzne państw afrykańskich. Oprócz kolejnych inwestycji w infrastrukturę i rozwój, zauważyć można zwiększenie współpracy w mniej popularnych dotychczas obszarach, takich jak bezpieczeństwo czy ochrona środowiska naturalnego.
Wymiana handlowa pomiędzy Chinami i krajami afrykańskimi osiągnęła 210 mld dol. w 2013 r. Niemniej handel z Afryką stanowi jedynie ok. 5% globalnego handlu Chin. Alex Vines z Chatham House twierdzi, że Afryka nie jest aż tak istotna dla chińskich prawodawców, jednak Chiny są partnerem gospodarczym i inwestycyjnym, z którym chcą współpracować rządy afrykańskie. Podróż Li po Afryce dowodzi akceptacji Chin jako partnera gospodarczego przez kraje afrykańskie. Przemowy wygłaszane przez Li Keqianga wskazują na zaangażowanie Chin w Afryce, którego celem ma być wzajemny rozwój, równość i solidarność. Tymczasem oficjalne stanowisko chińskiego rządu nie do końca jest podzielane i respektowane przez chińskie firmy, które działają na kontynencie afrykańskim. Pojawiają się liczne głosy o złych warunkach pracy i braku poszanowania lokalnych praw. Premier Chin odniósł się również i do tego problemu. W oświadczeniu wydanym przed wylotem do Afryki, Li wezwał chińskie firmy w Afryce do odpowiedzialności za ochronę interesów lokalnych społeczności i środowiska naturalnego. Jednocześnie zaapelował do państw afrykańskich, aby wzmocniły regulacje rynkowe i chroniły prawa oraz interesy chińskich firm.
Więcej na temat wizyty premiera Chin w krajach afrykańskich – reportaże Centralnej Telewizji Chińskiej (CCTV) dostępne tutaj.
Na podstawie: allafrica.com, news.xinhuanet.com, chathamhouse.org, brookings.edu, english.cntv.cn, thediplomat.com, bjreview.com.cn
Zdjęcie za: abplive.in
Monika Różalska
